Лiтаратурная навука СЮ ХРЖХ стагоддзi

Лiтаратурная навука СЮ ХРЖХ стагоддзi

Змест

1. Лiтаратурная навука СЮ ХРЖХ стагоддзi. СтанаСЮленне i развiццё лiтаратуразнаСЮчых метадаСЮ, школ, напрамкаСЮ

1.1 Агульная характарыстыка развiцця лiтаратуразнаСЮства СЮ ХРЖХ ст.

1.2 Мiфалагiчная школа

1.3 Бiяграфiчны метад

1.4 Культурна-гiстарычная школа

1.5 ПараСЮнальна-гiстарычны метад

1.6. Псiхалагiчная школа

1.7 ДухоСЮна-гiстарычная школа

1.8 Фармальны метад

1.9 Сацыялагiчны метад

Спiс выкарыстаных крынiц

ХРЖХ стагоддзе - якасна новы перыяд у развiццi лiтаратуразнаСЮства, этап станаСЮлення самастойнай i паСЮнацэннай навукi аб лiтаратуры. Менавiта на дадзеным этапе пачынаюць узнiкаць i афармляцца СЮласна лiтаратуразнаСЮчыя метады i накiрункi (мiфалагiчны, культурна-гiстарычны, псiхалагiчны, бiяграфiчны, фармальны). Зараджаецца параСЮнальна-гiстарычнае лiтаратуразнаСЮства.

Тэорыя i крытыка садзейнiчаюць станаСЮленню вядучых лiтаратурных накiрункаСЮ стагоддзя - рамантызму i рэалiзму, уплываюць на важнейшыя iдэалагiчныя плынi эпохi, наогул моцна СЮздзейнiчаюць на грамадска-палiтычнае i культурнае жыццё ЕСЮропы i СЮсяго свету.

На першым этапе (1789-1848), i асаблiва СЮ першыя яго дзесяцiгоддзi, лiтаратурна-мастацкае жыццё ЕСЮропы праходзiла пад сцягам рамантызму. У гэтым жа русле развiвалiся адпаведна i лiтаратурная тэорыя з крытыкай. Важнейшай наватарскай тэндэнцыяй у дадзеным развiццi зтАЩявiлася станаСЮленне гiстарызму СЮ вывучэннi лiтаратуры. Акрамя таго, лiтаратурная тэорыя i крытыка гэтага (ды i пазнейшага перыяду) адчуваюць на сабе СЮсё больш узрастаючы СЮплыСЮ фiласофii, эстэтыкi, гiсторыi мастацтва, палiтыкi, сацыялогii. Лiтаратурная крытыка iмкнецца да больш шырокай адрасацыi, да вялiкага чытацкага кола, дэмакратычнай накiраванасцi. У эпоху рамантызму канчаткова афармляюцца важнейшыя жанры лiтаратурна-крытычных работ, сярод якiх на першы план выступае лiтаратурны партрэт. Менавiта ён дае пачатак манаграфiчным даследаванням творчасцi буйнейшых мастакоСЮ слова.

У лiтаратурнай тэорыi эпоха рамантызму паставiла i па-новаму вырашыла шэраг важнейшых праблем мастацкай творчасцi. Гэта вучэнне аб рамантычнай iронii (Фiхтэ, Ф. Шлегель), праблема суадносiн рэальнага i СЮмоСЮнага СЮ мастацтве, мастацкай фантазii, гратэску, мастацкага СЮяСЮлення (А. Шлегель, Т. Кольрыдж, У. Хэзлiт, В. Скот, В. Гюго), новыя аспекты разумення сувязi мастацтва з рэчаiснасцю (Г. Гейнэ, П. Шэлi, В. Скот, В. Гюго).

Маладая лiтаратуразнаСЮчая навука СЮ эпоху рамантызму стварыла, як было СЮжо адзначана вышэй, раннiя даследчыя метады, якiя потым сталi распаСЮсюджанымi метадалагiчнымi школамi. У найбольшай ступенi былi распрацаваны прынцыповыя палажэннi мiфалагiчнай i бiяграфiчнай школ (Ф. Шлегель, Я. Грым, Ш. Сент-БёСЮ). Але былi таксама зроблены першыя спробы псiхалагiчнага (А. Шлегель, Т. Кольрыдж, Ш. Сент-БёСЮ), параСЮнальна-гiстарычнага (Я. Грым), культурна-гiстарычнага (Ж. дэ Сталь, В. Гюго) вывучэння лiтаратуры.

У канцы першага этапа зтАЩяСЮляюцца i першыя лiтаратурна-крытычныя i тэарэтычныя меркаваннi, звязаныя з разiццём i СЮмацаваннем рэалiстычных прынцыпаСЮ адлюстравання жыцця СЮ лiтаратуры. Найбольш актыСЮнымi крытыкамi i тэарэтыкамi лiтаратуры былi СЮ гэты час самi мастакi слова - Бальзак, Стэндаль, Мэрымэ, Дзiкенс, Тэкерэй i iнш.

На другiм этапе (1849-1917) iдзе працэс усталявання прынцыпаСЮ рэалiзму СЮ лiтаратуры, i адпаведна гэта знаходзiць адлюстраванне СЮ лiтаратурнай тэорыi i крытыцы. ЗаСЮважым, што дадзены працэс ажыццяСЮляСЮся ва СЮмовах значнага СЮплыву пазiтывiсцкай фiласофii i эстэтыкi на прыгожае пiсьменства. Мастацкая лiтаратура, а СЮслед за ёй i лiтаратурная тэорыя з крытыкай, iмкнулiся да абмежаванай, натуралiстычнай навуковасцi, нейтралiсцкай "абтАЩектыСЮнасцi", што нярэдка набывала характар вульгарнага матэрыялiзму i апалiтызму. Па гэтай прычыне СЮ лiтаратурнай крытыцы СЮзнiкла шматстайная рэакцыя супраць пазiтывiсцкай метадалогii. Яна выявiлася СЮ формах iмпрэсiянiсцкай, субтАЩектывiсцкай крытыкi (Ж. Леметр, А. Франс), эстэтычнай крытыкi (О. Уайльд), псiхалагiчнай крытыкi (П. Буржэ), у лiтаратурных манiфестах i крытычных выступленнях сiмвалiстаСЮ (П. Верлен, Ж. Марэас).

Пераадоленне негатыСЮных бакоСЮ пазiтывiзму i субтАЩектывiзму СЮ лiтаратуры i лiтаратурнай тэорыi, а таксама СЮ крытычнай думцы, ажыццяСЮлялася з дапамогай звароту на сучаснай гiстарычнай аснове да традыцый рэалiстычнага мастацтва эпохi Асветнiцтва i класiчнага рэалiзму першай паловы ХРЖХ ст. Гэта атрымала выражэнне СЮ лiтаратурнай i лiтаратурна-крытычнай дзейнасцi мастакоСЮ, якiя нiколi не пакiдалi рэалiстычных пазiцый (Д. Рэскiн, М. Арнольд, Г. Джэймс, У. Морыс), а таксама пiсьменнiкаСЮ, якiя з цягам часу вызвалiлiся ад пазiтывiсцкiх ухiлаСЮ (Э. Заля, А. Франс).

Новай зтАЩявай у гiсторыi лiтаратуразнаСЮства i крытыкi становiцца СЮзнiкненне i развiццё метадалогii, заснаванай на марксiсцкай эстэтыцы.

У лiтаратурнай тэорыi i крытыцы перыяду 1848-1917 гг. удасканальваюцца гiстарызм, навуковасць, расце сувязь з сацыялогiяй, псiхалогiяй.

К канцу ХРЖХ ст. вызначаюцца амаль што СЮсе сучасныя жанравыя формы лiтаратурнай крытыкi: эсэ, крытычныя агляды, рэцэнзii, хронiкi лiтаратурнага жыцця, крытычныя дыялогi, рэпартажы, рэплiкi i г. д. Важнае значэнне набываюць пiсьмы буйнейшых мастакоСЮ слова з выражэннем тэарэтычных i лiтаратурна-крытычных меркаванняСЮ. Шырокую практыку атрымлiваюць лiтаратурныя манiфесты. Узнiкаюць часопiсы i альманахi асобных лiтаратурных накiрункаСЮ i школ.

Пад "мiфалагiчнай школай" падразумяваюць накiрунак у лiтаратуразнаСЮстве i фалькларыстыцы ХРЖХ ст., якi СЮзнiк у эпоху рамантызму. Фiласофскай асновай гэтай школы стала эстэтыка Ф. Шэлiнга i братоСЮ Ф. i А.В. ШлегеляСЮ, якiя СЮспрымалi мiфалогiю як "натуральную рэлiгiю". Асаблiва многа на этапе станаСЮлення мiфалагiчнай школы зрабiСЮ Ф. Шлегель, кнiга якога "Фiласофiя мастацтва" атрымала даволi шырокi грамадскi рэзананс i прызнанне. Канчаткова мiфалагiчная школа аформiлася СЮ працы "Нямецкая мiфалогiя" братоСЮ Я. i В. Грым.

Для мiфалагiчнай школы характэрна СЮяСЮленне аб мiфах як аб "неабходнай умове i першасным матэрыяле для СЮсякага мастацтва" (Ф. Шэлiнг), як аб "ядры, цэнтры паэзii" (Ф. Шлегель). Згодна з тэорыяй братоСЮ Грым, народная паэзiя мае "боскае паходжанне"; з мiфа СЮ працэсе эвалюцыi СЮзнiклi казка, эпiчная песня, легенда i iншыя жанры; фальклор - бессвядомая i бязлiкая творчасць "народнай душы". Карыстаючыся метадам параСЮнальнага вывучэння, браты Грым тлумачылi многiя падобныя зтАЩявы СЮ фальклоры i лiтаратуры розных народаСЮ агульнай для iх старажытнай мiфалогiяй.

Мiфалагiчная школа атрымала шырокае распаСЮсюджанне СЮ многiх краiнах ЕСЮропы i развiвалася па двух асноСЮных напрамках: "этымалагiчным" (лiнгвiстычная рэканструкцыя першапачатковага сэнсу мiфа) i "аналагiчным" (параСЮнанне падобных па зместу мiфаСЮ). ПрадстаСЮнiкi першага (нямецкi вучоны А. Кун, англiчанiн М. Мюлер i iнш.), карыстаючыся "палеалiнгвiстычнай" методыкай, iмкнулiся рэканструяваць старажытную мiфалогiю, растлумачваючы змест мiфаСЮ абагаСЮленнем зтАЩяСЮ прыроды. Як прыклад - т. зв. "салярная" тэорыя, узнiкшая СЮ вынiку абагаСЮлення сонца; альбо "метэаралагiчная" тэорыя, якая грунтуецца на абагаСЮленнi навальнiцы.

У Расii прынцыпы "этымалагiчнага" вывучэння мiфаСЮ арыгiнальна распрацаваСЮ Ф. БуслаеСЮ: ён выводзiСЮ герояСЮ былiн з мiфаСЮ аб узнiкненнi рэк ("Дунай"), з мiфаСЮ аб велiканах, якiя жывуць у гарах ("Святагор"), i г. д. Своеасаблiвым сiнтэзам розных тэорый мiфалагiчнай школы стала праца А. Афанасьева "Паэтычныя погляды славян на прыроду" (1865-1869). Акрамя Ф. Буслаева i А. Афанасьева вiднейшымi прадстаСЮнiкамi мiфалагiчнай школы СЮ Расii былi А. Мiлер, А. КатлярэСЮскi, РЖ. ХудзякоСЮ, РЖ. ПрыжоСЮ, П. РыбнiкаСЮ. РЖдэi мiфалагiчнай школы СЮ розныя перыяды навуковай дзейнасцi раздзялялi i прымянялi СЮ сваiх даследаваннях такiя буйнешыя рускiя вучоныя ХРЖХ ст., як А. Патэбня i А-др ВесялоСЮскi.

Метадалогiя i шэраг тэарэтычных вывадаСЮ мiфалагiчнай школы былi адхiлены наступнымi фiлалагiчнымi школамi i накiрункамi. Разам з тым яна адыграла важную ролю СЮ развiццi навукi: пашырыла СЮяСЮленнi аб мiфалогii, звярнуСЮшыся побач з антычнымi мiфамi да мiфаСЮ старажытных iндыйцаСЮ, iранцаСЮ, кельтаСЮ, славян; садзейнiчала актыСЮнаму збору фальклору розных народаСЮ; паставiла шэраг важных тэарэтычных пытанняСЮ (у тым лiку i пытанне народнасцi мастацтва); заклала асновы параСЮнальнага вывучэння мiфалогii, фальклору i лiтаратуры.

Традыцыi i здабыткi мiфалагiчнай школы пэСЮным чынам развiла i СЮзбагацiла СЮ ХХ ст. т. зв. "рытуальна-мiфалагiчная крытыка". Гэта адзiн з накiрункаСЮ у сучасным замежным неамiфалагiчным лiтаратуразнаСЮстве, пераважна англамоСЮным, якi прадстаСЮляюць у Англii даследчыца з Кембрыджа Дж. Уэстан (аСЮтар працы "Ад рытуала да рамана", прысвечанай доказу таго, што легенда аб Граале - гэта лiтаратурны запiс старажытнага рытуала), яе калегi Э. Чэмберс, Ф. Корнфард, М. Бодкiн. У ЗША найбольш значнымi "неамiфолагамi" лiчацца У. Трой (найбольш вядомая праца "Мiф, метад i будучае", 1946), i Н. Фрай ("Мiф i лiтаратура", 1961).

Тэарэтычныя палажэннi мiфалагiчнай школы аказалi значны СЮплыСЮ на дзейнасць такiх збiральнiкаСЮ беларускага фальклору, як П. БяссонаСЮ, Р. Зямкевiч, П. Шэйн i некаторыя iнш.

Бiяграфiчны метад - гэта спосаб вывучэння лiтаратуры, пры якiм бiяграфiя i асоба пiсьменнiка разглядаюцца СЮ якасцi вызначальных момантаСЮ мастацкай творчасцi. Бiяграфiчны метад вельмi часта звязаны з адмаСЮленнем лiтаратурных напрамкаСЮ i культываваннем iмпрэсiянiстычнага "партрэта" пiсьменнiка СЮ якасцi асноСЮнага жанру лiтаратуразнаСЮчага даследавання. Упершыню яго прымянiСЮ французскi лiтаратуразнаСЮца Шарль Сент-БёСЮ (1804-1869) - аСЮтар славутага пяцiтомнiка "Лiтаратурныя партрэты" (1836-1839).

Сент-БёСЮ першым звярнуСЮ увагу на адрозненнi памiж лiтаратурна-крытычным i навуковым лiтаратуразнаСЮчым аналiзам. У сваiх даследаваннях вучоны iмкнуСЮся паказаць асаблiвасцi творчасцi пiсьменнiка праз яго бiяграфiю. У нарысе "ПтАЩер Карнэль" (1829) Сент-БёСЮ так фармулюе iдэю свайго метаду: "У галiне крытыкi i гiсторыi лiтаратуры няма, вiдаць, больш займальнага, больш прыемнага i разам з тым больш павучальнага чытання, як добра напiсаная бiяграфiя вялiкiх людзей <. > старанна складзеныя, часам нават крыху шматслоСЮныя апавяданнi аб асобе i творах пiсьменнiка, мэта якiх - пранiкнуць у яго душу, асвоiцца з iм, паказаць яго з самых розных бакоСЮ".

Разам з тым неабходна адзначыць, што СЮ Сент-Бёва СЮ падыходзе да лiтаратурных зтАЩяСЮ хоць i мела месца бiяграфiчная дамiнанта, аднак вучоны не замыкаСЮся СЮ вузкiх межах спавядаемага iм метаду.

У т. зв. "чыстым" выглядзе бiяграфiчны метад праiснаваСЮ нядоСЮга. Своеасаблiвае прымяненне ён знайшоСЮ у метадалогii буйнейшых заходнееСЮрапейскiх лiтаратуразнаСЮцаСЮ ХРЖХ ст.РЖ. Тэна i Г. Брандэса.РЖ. Тэн лiчыСЮ Сент-Бёва сваiм настаСЮнiкам i адным з тых, хто падрыхтаваСЮ культурна-гiстарычны метад.Г. Брандэс стварыСЮ шэраг таленавiтых лiтаратурных партрэтаСЮ i бiяграфiй пiсьменнiкаСЮ (Шэкспiра, Гётэ, Вальтэра, РЖбсэна i некат. iнш.), выкарыстоСЮваючы многае з метадалогii Сент-Бёва.

К пачатку ХХ ст. прыхiльнiкi бiяграфiчнага метаду (Р. дэ Гурмон у Францыi, Ю. Айхенвальд у Расii i iнш.) ачысцiлi яго ад "лiшнiх элементаСЮ" (у Ш. Сент-Бёва яны лiчылi такiмi сацыяльныя i мастацкiя iдэi стагоддзя; у РЖ. Тэна - уплыСЮ расы, асяроддзя i моманту; у Г. Брандэса - характарыстыку грамадскiх рухаСЮ) i звярнулiся да раскрыцця патаемнага "я" мастака СЮ русле крайняга iмпрэсiянiзму.

лiтаратурная навука мiфалагiчная псiхалагiчная

У беларускiм лiтаратуразнаСЮстве бiяграфiчны метад не меСЮ значнага пашырэння; толькi СЮ асобных працах, такiх, напрыклад, як "Новая беларуская паэма" М. Байкова, "Аповесць "У палескай глушы" М. Пiятуховiча, "Трыццаць год" Я. Бранштэйна, iстотна перабольшвалася роля бiяграфii аСЮтараСЮ у плане яе СЮздзеяння на творы.

Сучаснае айчыннае лiтаратуразнаСЮства прызнае бiяграфiчны метад як прыватны прыём даследавання, якi вывучае бiяграфiчныя элементы СЮ якасцi адной з крынiц тэматыкi, праблематыкi i мастацкiх вобразаСЮ твораСЮ.

Дадзены накiрунак у лiтаратуразнаСЮстве склаСЮся к сярэдзiне ХРЖХ ст. ГалоСЮныя iмпульсы культурна-гiстарычная школа атрымала ад культуралогii познiх нямецкiх асветнiкаСЮ i рамантыкаСЮ, ад французскай рамантычнай гiстарыяграфii (Ф. Гiзо, О. Цьеры, Ж. Мiшле), ад пазiтывiсцкай фiласофii А. Конта, а таксама часткова ад бiяграфiчнага метаду (Ш. Сент-БёСЮ). У аснову iдэй культурна-гiстарычнай школы быСЮ пакладзены фiласофскi пазiтывiзм, якi ставiСЮ сваёй мэтай сiнтэз навуковых ведаСЮ розных галiн i перабудову СЮсiх навук на асновах сацыялогii. Важнейшымi перадумовамi СЮзнiкнення гэтай лiтаратуразнаСЮчай школы былi агульны СЮздым навукi, поспехi прыродазнаСЮства i тэхнiкi, развiццё фiласофii, i асаблiва дыялектычнага метаду СЮ ёй. Лiчылася, што прычынна-вынiковыя сувязi павiнны быць выяСЮлены не толькi памiж зтАЩявамi прыроды, але i памiж грамадскiмi працэсамi, памiж зтАЩявамi i асяроддзем; фiлалогiя, як i iншыя "суртАЩёзныя" навукi, патрабуе доказнасцi i "дакладнасцi".

Ля вытокаСЮ культурна-гiстарычнай школы стаяСЮ вядомы французскi фiлосаф, эстэтык, тэарэтык лiтаратуры i мастацтва РЖпалiт Тэн (1828-1893). Ён i сфармуляваСЮ ва "Уводзiнах да "Гiсторыi англiйскай лiтаратуры" (1863) важнейшы прынцып метадалогii культурна-гiстарычнай школы - трыяду "раса" - "асяроддзе" - "момант".

Пад "расай" Тэн разумеСЮ "прыроджаныя i спадчынныя схiльнасцi, якiя чалавек прыносiць з сабой у свет i якiя звычайна суправаджаюцца рознiцай у тэмпераменце i пабудове цела". На гэтай падставе вучоны выдзяляе германскiя, раманскiя i iншыя народы альбо "плямёны" з характэрнымi для кожнага з iх асаблiвасцямi нораваСЮ, псiхалогii, побыту, сацыяльнай арганiзацыi жыцця. Рознiцу нацыянальнага жыцця пры агульных "племянных" уласцiвасцях Тэн тлумачыСЮ з дапамогай паняцця "асяроддзе". Прычым, сюды ён уключае i палiтычныя абставiны, i стан розумаСЮ з акаляючым асяроддзем, i т. зв. "маральную тэмпературу". Усё гэта вызначана мiрным альбо ваенным часам, дэспатычнай манархiяй альбо дэмакратычнай рэспублiкай, i г. д. РЖ, урэшце, нацыянальны характар i акаляючыя абставiны СЮздзейнiчаюць, па Тэну, не на чыстую "дошку" (tabula rasa) мастацкай творчасцi, а на "дошку", дзе СЮжо штосьцi ёсць. "Адзiн мастак зтАЩяСЮляецца папярэднiкам, другi - пераемнiкам, першы не мае СЮзору, а другi мае СЮзор, першы бачыць прадметы тварам да твару, а другi праз пасрэднiцтва першага". Так РЖ. Тэнам удакладняецца паняцце "моманту", у якiм у шырокiм сэнсе прадстаСЮлена пэСЮная гiстарычная эпоха, а таксама наяСЮнасць альбо адсутнасць традыцый.

З пазiцый трыяды "раса" - "асяроддзе" - "момант" павiнны, на думку РЖ. Тэна, ацэньвацца не толькi зтАЩявы лiтаратуры i мастацтва мiнулага, але i сучаснасцi.

Прынцыповая рыса i важная навуковая заваёва культурна-гiстарычнай школы - гэта яе гiстарызм, свядома СЮзведзены СЮ ранг метаду. У супрацьлегласць нарматыСЮным тэорыям ХVРЖРЖ-ХVРЖРЖРЖ стст., якiя засноСЮвалiся на пазачасавым супрацьпастаСЮленнi мастацтва "правiльнага", якое належыць цывiлiзаваным народам, i "няправiльнага", "дзiкага", "няспелага", культурна-гiстарычная школа стала разглядаць мастацкi твор як арганiчны адбiтак "духу" народа СЮ розныя гiстарычныя моманты яго жыцця. Як адзначаСЮ РЖ. Тэн, "тАжмастацтвы зтАЩяСЮляюцца i знiкаюць адчасова з пэСЮнымi плынямi СЮ галiне думкi i нораваСЮ, з якiмi яны звязаны". Адсюль - сцвярджэнне раСЮнапраСЮя мастацтва любога народа, эпохi, стылю, а таксама пераарыентацыя лiтаратуразнаСЮства на вывучэнне заканамернасцей, якiя кiруюць развiццём культурна-гiстарычнага свету.

ПрадстаСЮнiкi культурна-гiстарычнай школы лiчылi асноСЮнымi прынцыпамi даследавання матэрыяльнай i духоСЮнай культуры "нейтральнасць", "абтАЩектывiзм" i "беспартыйнасць", а асноСЮнай задачай навукi - не столькi тлумачэнне фактаСЮ, колькi збiранне i назапашванне iх. Вучонымi гэтай школы СЮпершыню была зроблена спроба на аснове прынцыпаСЮ пазiтывiзму гiстарычна вытлумачыць зтАЩявы грамадскага жыцця, лiтаратуры i мастацтва, а таксама сфармуляваць задачы новай метадалогii вывучэння лiтаратуры. Па РЖ. Тэну, даследаванне лiтаратуры павiнна засноСЮвацца на шырокiм прыцягненнi i выкарыстаннi фактаСЮ, абумоСЮленых i акрэсленых яго славутай трыядай, а менавiта: фактаСЮ, якiя СЮказваюць на своеасаблiвасцi "культурнага асяроддзя" i грамадскай псiхалогii; момантаСЮ, звязаных з асаблiвасцямi "расы" i абумоСЮленых бiялагiчнымi прыкметамi, а таксама прыкметамi клiмату, мясцовасцi i гiстарычных абставiн; нюансаСЮ бiяграфii пiсьменнiка i яго псiхалогii.

Некаторыя з прадстаСЮнiкоСЮ культурна-гiстарычнай школы (напрыклад, французскi вучоны Ф. Брунэцьер) спрабавалi нават, абапiраючыся на пазiтывiсцкую фiласофiю часу, праводзiць аналогiю памiж мастацкiм творам i бiялагiчным арганiзмам.

Акрамя СЮжо СЮпамянутых вышэй французскiх вучоных РЖ. Тэна i Ф. Брунэцьера, у традыцыях культурна-гiстарычнай школы напiсаСЮ свае даследаваннi (манаграфii аб Буало, Карнэлi, Вальтэры; сiнтэтычная праца "Гiсторыя французскай лiтаратуры"; даследаваннi па тэорыi лiтаратуры "Метад у гiсторыi лiтаратуры", "Прынцыпы кампазiцыi i стылю" i iнш.) iх суайчыннiк, буйны вучоны-лiтаратуразнаСЮца ГюстаСЮ Лансон (1857-1934). Гiсторыю лiтаратуры Лансон разглядае як частку гiсторыi цывiлiзацыi. ГалоСЮная СЮвага даследчыка, на яго думку, павiнна быць накiравана на вывучэнне лiтаратурных тэкстаСЮ, выяСЮленне аСЮтарскай iндывiдуальнасцi, лiтаратурных традыцый, школ i раскрыццю на гэтай аснове разумовага, этычнага i сацыяльнага жыцця краiны, еСЮрапейскай лiтаратуры i цывiлiзацыi СЮ цэлым.

ГалоСЮным прадстаСЮнiком культурна-гiстарычнай школы СЮ Германii стаСЮ гiсторык i мастацтвазнаСЮца Герман Гетнер (1821-1882). АсноСЮнай працай Гетнера зтАЩяСЮляецца шасцiтомная "Гiсторыя СЮсеагульнай лiтаратуры ХVРЖРЖРЖ стагоддзя" (1856-1870). Апiсанню кожнага гiстарычнага этапа лiтаратурнага развiцця Англii, Францыi i Германii папярэднiчае СЮ гэтым даследаваннi грунтоСЮны разбор грамадска-гiстарычных i iдэалагiчных перадумоСЮ. Акрамя таго, даследчык, разглядаючы лiтаратурны працэс эпохi Асветнiцтва СЮ адзначаных краiнах, спрабуе выявiць моманты СЮзаемаСЮплыву i СЮзаемадзеяння iх лiтаратур.

На аснове метадалогii культурна-гiстарычнай школы напiсаны i найбольш значныя працы - "Гiсторыя нямецкай лiтаратуры" (1880-1883) i "Паэтыка" (1888) - яшчэ аднаго нямецкага фiлолага Вiльгельма Шэрэра (1841-1886). Будучы прыхiльнiкам пазiтывiзму, Шэрэр абгрунтоСЮваСЮ прымяненне СЮ фiлалогii метадаСЮ прыродазнаСЮчых навук.

АбтАЩяднаСЮ i сiнтэзаваСЮ у даследаваннях лiтаратурных зтАЩяСЮ культурна-гiстарычную метадалогiю i прынцыпы бiяграфiчнай школы знакамiты дацкi крытык i гiсторык лiтаратуры Георг Брандэс (1842-1927). Ён удзяляСЮ таксама СЮвагу i параСЮнальнаму даследаванню еСЮрапейскiх лiтаратур. Брандэс стварыСЮ шэраг таленавiтых лiтаратурных партрэтаСЮ пiсьменнiкаСЮ i грамадскiх дзеячаСЮ. Асаблiва цiкавыя яго манаграфii аб Шэкспiры, Гётэ, Вальтэры, РЖбсэне, БтАЩёрнсане, нарысы аб французскiх i рускiх пiсьменнiках. Брандэс зтАЩяСЮляецца таксама аСЮтарам грунтоСЮнай тэарэтычнай працы "ГалоСЮнейшыя плынi СЮ еСЮрапейскай лiтаратуры ХРЖХ стагоддзя".

Даволi моцна выявiлася культурна-гiстарычная школа i СЮ рускай лiтаратурнай навуцы.

Самым значным прадстаСЮнiком культурна-гiстарычнай школы СЮ Расii быСЮ акадэмiк Аляксандр Пыпiн - аСЮтар такiх грунтоСЮных прац, як "Характарыстыкi лiтаратурных меркаванняСЮ ад дваццатых да пяцiдзесятых гадоСЮ" (1873), "Бялiнскi. Яго жыццё i перапiска" (1876), чатырохтомная "Гiсторыя рускай лiтаратуры" (1890-1892), "Гiсторыя славянскiх лiтаратур" (1879) i iнш.

На культурна-гiстарычную метадалогiю арыентаваСЮся СЮ асноСЮным i акадэмiк Мiкалай ЦiханраваСЮ (1832-1893). Асаблiва многа М. ЦiханраваСЮ зрабiСЮ для збору, сiстэматызацыi i выдання старажытнай рускай летапiснай спадчыны, а таксама твораСЮ рускага драматычнага пiсьменства.М. ЦiханраваСЮ заснаваСЮ цэлую школу даследчыкаСЮ па вывучэннi старажытнай рускай лiтаратуры i гiсторыi.

Акрамя А. Пыпiна i М. Цiханравава iдэi культурна-гiстарычнай школы развiвалi СЮ Расii А. ШахаСЮ, П. Коган, А. КiрпiчнiкаСЮ i шэраг iншых вучоных.

З культурна-гiстарычных даследаванняСЮ пачаСЮ працу буйнейшы рускi лiтаратуразнаСЮца ХРЖХ ст. Аляксандр ВесялоСЮскi (1838-1906), пра дзейнасць якога будзе сказана крыху нiжэй, пры разглядзе параСЮнальна-гiстарычнага метаду.

Да заслуг культурна-гiстарычнай школы адносяцца: па-першае, уклад у распрацоСЮку гiсторыка-генетычнай метадалогii; па-другое, спроба стварэння гiсторый нацыянальных лiтаратур; па-трэцяе, падрыхтоСЮка прынцыпаСЮ параСЮнальна-гiстарычнага лiтаратуразнаСЮства i псiхалагiчнай школы; па-чацвёртае, назапашванне вялiзнага гiсторыка-культурнага матэрыялу, вопыту тэксталагiчнага аналiзу твораСЮ i навуковага крынiцазнаСЮства. Наогул жа (i гэта, вiдаць, самае галоСЮнае) прадстаСЮнiкi культурна-гiстарычнай школы СЮслед за мiфолагамi СЮнеслi метадалогiю СЮ гiсторыю лiтаратуры i тым самым развiлi i падмацавалi навуковы характар гэтай галiны лiтаратуразнаСЮства.

У пачатку ХХ ст. культурна-гiстарычная школа распалася, аднак яе метадалагiчныя СЮстаноСЮкi працягвалi аказваць суртАЩёзны СЮплыСЮ на многiх буйных вучоных-лiтаратуразнаСЮцаСЮ, такiх, напрыклад, як П. Сакулiн, М. ПiксанаСЮ (Расiя), В. Парынгтон (ЗША), Р. Мендэс Пiдаль (РЖспанiя) i iнш.

РЖдэi культурна-гiстарычнай школы iстотна паСЮплывалi на лiтаратурна-мастацкую крытыку i публiцыстыку Беларусi канца ХРЖХ - пачатку ХХ стст. (лiтаратурна-крытычныя матэрыялы на старонках газет "Минский листок", "Северо-Западный край", "Голос провинции", "Минский курьер" i iнш.), на канцэпцыю нацыянальнай лiтаратуры СЮ газетах "Наша нiва" i "Гоман", на тагачасную беларускую фалькларыстыку i этнаграфiю (А. Багдановiч, У. Дабравольскi, М. ДоСЮнар-Запольскi). Многае ад культурна-гiстарычнай школы СЮзялi М. Багдановiч i М. Гарэцкi. ПаслядоСЮнiкам культурна-гiстарычнай школы зтАЩяСЮляСЮся таксама РЖ. Замоцiн.

ПараСЮнальна-гiстарычны метад - гэта навукова-метадалагiчная канцэпцыя, з дапамогай якой шляхам параСЮнання выяСЮляецца агульнае i асаблiвае СЮ лiтаратурных зтАЩявах, дасягаецца пазнанне розных гiстарычных ступеняСЮ развiцця адной i той жа зтАЩявы цi двух розных суiснуючых зтАЩяСЮ.

ПараСЮнальна-гiстарычны метад у лiтаратуразнаСЮстве i крытыцы СЮзнiкае i пачынае СЮзмоцнена развiвацца СЮ другой палове XIX ст., практычна адначасова з культурна-гiстарычнай школай.

РЖмкненне ж да параСЮнальнага вывучэння лiтаратур адзначалася СЮжо СЮ эпоху Адраджэння. Дастаткова СЮспомнiць "Адагii" Э. Ратэрдамскага. Наступным крокам у параСЮнальным вывучэннi зтАЩяСЮ лiтаратуры i мастацтва сталi гiстарычныя супастаСЮленнi I. Гердэра. Тэарэтыкi нямецкага рамантызму браты Ф. i А.В. Шлегелi таксама iмкнулiся да шырокага параСЮнання еСЮрапейскiх лiтаратур. У пачатку стагоддзя пачалося вывучэнне т. зв. "вандроСЮных" сюжэтаСЮ.

Першай суртАЩёзнай спробай параСЮнальна-гiстарычнага метаду зтАЩяСЮляецца праца шатландскага даследчыка Джона Дэнлопа "Гiсторыя мастацкай прозы", у якой вучоны на аснове супастаСЮлення аналiзуе фальклорную аповесць аб сямi мудрацах.

У сярэдзiне XIX ст. у дваццацiтомнай працы француза Фiларэта Шаля "Даследаваннi па параСЮнальнаму лiтаратуразнаСЮству" (1847-1864) упершыню зтАЩяСЮляецца тэрмiн "параСЮнальнае лiтаратуразнаСЮства".

СапраСЮдным жа манiфестам параСЮнальна-гiстарычнага лiтаратуразнаСЮства стала прадмова нямецкага вучонага Тэадора Бянфея (1809-1881) да нямецкага перакладу знакамiтага зборнiка iндыйскiх баек i прытчаСЮ "Панчатантра" (1859). Грунтуючыся на даследаваннях Дэнлопа, Бянфей, у адрозненне ад "арыйскай тэорыi" Я. Грыма, якая выводзiла падобныя элементы iндыйскай i еСЮрапейскай лiтаратур з адзiнага iндаеСЮрапейскага перыяду сумеснага жыцця гэтых народаСЮ, прапанаваСЮ магчымасць мiграцыi матываСЮ i сюжэтаСЮ сярод народаСЮ не на аснове iх агульнага паходжання, а шляхам гiстарычна даказаных культурных зносiн. Па Бянфею, у вынiку шматлiкiх кантактаСЮ прадстаСЮнiкоСЮ усходнiх народаСЮ з еСЮрапейцамi праз вузлавыя пункты Вiзантыi, РЖталii i РЖспанii адбывалася перамяшчэнне сюжэтаСЮ iндыйскiх казак i апавяданняСЮ з лiтаратуры СЮ народ, з народнага асяроддзя СЮ трансфармаваным выглядзе зноСЮ у лiтаратуру. Тэорыя запазычання нямецкага вучонага атрымала назву "СЮсходняй" альбо "iндыйскай", бо СЮ ёй вельмi вялiкае значэнне надавалася iндыйскай лiтаратуры.

Канчаткова прынцыпы параСЮнальна-гiстарычнага лiтаратуразнаСЮства аформiлiся СЮ працы англiйскага фiлолага Хатчысана Познета "ПараСЮнальнае лiтаратуразнаСЮства" (1886). Гэтая кнiга атрымала самы шырокi розгалас у розных краiнах i садзейнiчала развiццю параСЮнальна-гiстарычнага метаду як агульнаеСЮрапейскай зтАЩявы. Познетам устанаСЮлiвалiся лiтаратурныя аналогii, рабiлiся спробы выяСЮлення законаСЮ узнiкнення лiтаратурных жанраСЮ у блiзкiх цi поСЮнасцю падобных умовах. Вучоны не абмяжоСЮваСЮся даследаваннем грэка-лацiнскай цывiлiзацыi, а iшоСЮ далей, за межы ЕСЮропы, звяртаючыся да лiтаратур РЖндыi, Мексiкi, Кiтая.

Немалыя заслугi СЮ развiццi i прапагандзе параСЮнальна-гiстарычнага метаду належаць рускiм вучоным.

Першымi папулярызатарамi iдэй кампарытывiстыкi СЮ Расii выступiлi В. СтасаСЮ i Ф. БуслаеСЮ. РЖх эстафету падхапiСЮ А-др ВесялоСЮскi, якi стаСЮ адным з самых вядомых i прызнаных у свеце вучоных, што арыентавалiся на прынцыпы параСЮнальна-гiстарычнага метаду. Прычым, ВесялоСЮскi не быСЮ, так бы мовiць, стопрацэнтным кампаратывiстам. Аддаючы параСЮнальна-гiстарычнай метадалогii перавагу, ён у сваёй навуковай дзейнасцi сiнтэзаваСЮ элементы розных тагачасных вучэнняСЮ: культурна-гiстарычнай, мiфалагiчнай, псiхалагiчнай, бiяграфiчнай школ. ЗасвоiСЮшы асноСЮныя палажэннi культурна-гiстарычнай школы, ВесялоСЮскi не падзяляСЮ захапленнi Тэна метадамi прыродазнаСЮчых навук. Успрымаючы найбольш рацыянальныя палажэннi тэорый Я. Грыма i Т. Бянфея, рускi вучоны не зрабiСЮ самамэтай вывучэнне "уплываСЮ, павеваСЮ i скрыжоСЮванняСЮ", а выкарыстаСЮ iх як сродак спасцiжэння "свайго" i "чужога" СЮ паэтычнай творчасцi народаСЮ. Самая вядомая праца ВесялоСЮскага - "Гiстарычная паэтыка" (1870-1906). У прынцыпе - гэта своеасаблiвае падагульненне зробленага вучоным на працягу дзесяцiгоддзяСЮ, падвядзенне вынiкаСЮ усёй яго лiтаратуразнаСЮчай дзейнасцi.

Папулярызатарам iдэй кампаратывiстыкi СЮ Расii стаСЮ таксама малодшы брат славутага вучонага Аляксей ВесялоСЮскi (1843-1918). Найбольш значная праца А. ВесялоСЮскага - манаграфiя "Заходнi СЮплыСЮ у новай рускай лiтаратуры" (1883), якая вытрымала СЮ свой час пяць выданняСЮ.

Сярод iншых рускiх вучоных ХРЖХ ст., якiя займалiся распрацоСЮкай параСЮнальна-гiстарычнай метадалогii, неабходна назваць А. КатлярэСЮскага, А. Кiрпiчнiкава, Н. Дашкевiча, Н. Старажэнку.

У сваiм развiццi параСЮнальна-гiстарычны метад прайшоСЮ шэраг этапаСЮ. Калi кампаратывiсты ХРЖХ ст. займалiся, як правiла, даследаваннем старажытных i сярэдневяковых лiтаратур, то iх калегi СЮ ХХ ст. пачалi звяртацца таксама i да вывучэння твораСЮ сучаснага iм прыгожага пiсьменства. На сённяшнi дзень кампаратывiстыка зтАЩяСЮляецца адной з самых уплывовых лiтаратуразнаСЮчых школ у свеце. Дзякуючы намаганням такiх вядомых вучоных, як Ф. Бальданспаржэ, П. Азар, П. ван Цiгем i некат. iнш., з 1921 г. у Францыi пачаСЮ выходзiць спецыяльны кампаратывiсцкi часопiс "Revue de litterature comparee", а пры iм - серыя спецыяльных манаграфiй. Пасля 2-й сусветнай вайны навуковыя цэнтры параСЮнальна-гiстарычнага лiтаратуразнаСЮства зтАЩявiлiся таксама СЮ ЗША, ФРГ, Канадзе, АСЮстралii i iншых краiнах. Аднак самай буйной i агульнапрызнанай у свеце зтАЩяСЮляецца СЮсё-такi французская кампаратывiсцкая школа. Як адно з пацверджанняСЮ гэтаму - выданне СЮ 1996 г. у перакладзе на беларускую мову кнiгi французскiх вучоных П. Брунэля, К. Пiшуа i А. - М. Русо "Што такое параСЮнальнае лiтаратуразнаСЮства?". У 1955 г. заснавана Мiжнародная асацыяцыя параСЮнальнага лiтаратуразнаСЮства (AILC) з цэнтрам у Парыжы (друкаваны орган - часопiс "Neohelicon", Будапешт). Пад эгiдай AILC збiраюцца мiжнародныя кампаратывiсцкiя кангрэсы, пасля пасяджэнняСЮ якiх выдаюцца спецыяльныя зборнiкi-справаздачы (працы "International comparative Literature assotiation. Proceedings of the Congress").

Савецкае лiтаратуразнаСЮства, гiстарычныя традыцыi якога СЮ гэтай галiне, звязаныя з дзейнасцю Ф. Буслаева, А. ВесялоСЮскага i iнш., былi даволi моцнымi, практычна на працягу СЮсяго часу свайго развiцця абапiралася на дасягненнi параСЮнальна-гiстарычнага метаду, амаль што не прызнаючы пры гэтым (вядома, з-за iдэалагiчных прычын) замежную кампаратывiстыку. РЖ толькi з сярэдзiны 1960-х гг. у гэтых адносiнах наступiла пэСЮнае "пацяпленне": такiя буйныя савецкiя вучоныя, як М. Конрад, В. Жырмунскi, РЖ. НеСЮпакоева, М. АляксееСЮ, РЖ. АнiсiмаСЮ, Р. Самарын i iнш., пачалi СЮдзельнiчаць у мiжнародных нарадах i кангрэсах кампаратывiстаСЮ, друкаваць на радзiме своеасаблiвыя нарысы-справаздачы аб iх рабоце, прапагандаваць лепшае з арсенала замежнай кампаратывiстыкi.

У аснову савецкага параСЮнальна-гiстарычнага лiтаратуразнаСЮства была пакладзена iдэя адзiнства сацыяльна-гiстарычнага развiцця чалавецтва. АсноСЮнымi накiрункамi даследчыцкай дзейнасцi савецкiх вучоных у гэтай галiне сталi: выяСЮленне гiстарычнай агульнасцi лiтаратур у мiнулым i наяСЮнасць лiтаратурных сувязей у сучаснасцi; даследаванне вынiкаСЮ узаемадзеяння як у асобных лiтаратурах, так i СЮ межах пэСЮнай iх сукупнасцi; параСЮнальна-тыпалагiчнае вывучэнне асобных фактаСЮ у лiтаратурах розных народаСЮ. Самай значнай працай савецкiх вучоных на аснове плённага выкарыстання параСЮнальна-гiстарычнага метаду стала васьмiтомная "Гiсторыя сусветнай лiтаратуры" (1981-1994), у якой прасочана развiццё сусветнага прыгожага пiсьменства ад самых раннiх яго вытокаСЮ i да пачатку ХХ ст.

У беларускiм лiтаратуразнаСЮстве параСЮнальна-гiстарычны метад бярэ свой пачатак у працах М. Багдановiча, у савецкi перыяд - у даследаваннях РЖ. Замоцiна, М. Ларчанкi, Ю. Пшыркова. Цiкавыя меркаваннi аб асаблiвасцях узаемадзеяння беларускай лiтаратуры са славянскiмi лiтаратурамi, а таксама з некаторымi лiтаратурамi Захаду выказалi СЮ даваенны перыяд Я. Колас, Я. Купала, К. Крапiва, К. Чорны i некаторыя iншыя беларускiя пiсьменнiкi.

У пасляваенны час, i асаблiва з канца 1950-х гг., да параСЮнальна-гiстарычнага вывучэння лiтаратуры пачынаюць звяртацца практычна СЮсе буйныя беларускiя вучоныя. Можна адзначыць такiя працы, як "Горкi i беларуская лiтаратура пачатку ХХ ст." В. РЖвашына, "Сувязi беларускай лiтаратуры з лiтаратурамi суседнiх славянскiх народаСЮ у другой палове ХРЖХ ст." М. Ларчанкi, "Славянская супольнасць" П. Ахрыменкi, "Фальклорна-лiтаратурныя сувязi СЮкраiнскага i беларускага народаСЮ" i "Адам Мiцкевiч i беларуская лiтаратура" А. Лойкi, "Беларуска-балгарскiя лiтаратурныя сувязi" Л. Цiмашковай, "Здалёк i зблiзку" А. Адамовiча, "Удзячнасць i абавязак" Н. Гiлевiча, "Рамантычны пошук" У. Казбярука, "Творчае пабрацiмства" А. Мальдзiса. Самым значным дасягненнем беларускiх лiтаратуразнаСЮцаСЮ у сэнсе плённага выкарыстання параСЮнальна-гiстарычнага метаду зтАЩяСЮляюцца чатырохтомныя "Нарысы па гiсторыi беларуска-рускiх лiтаратурных сувязей" (1993-1995).

Усталяванне прынцыпаСЮ параСЮнальнага аналiзу, iдэйна-тэматычныя аналогii iстотна СЮзбагацiлi беларускую лiтаратурную навуку, адкрылi перад ёй новыя шляхi вывучэння заканамернасцей лiтаратурнага працэсу, паспрыялi больш глыбокаму высвятленню нацыянальных своеасаблiвасцей беларускай лiтаратуры.

Псiхалагiчная школа СЮ лiтаратуразнаСЮстве склалася СЮ апошняй трэцi ХРЖХ ст., адлюстраваСЮшы тым самым агульны паварот сацыялогii, фiласофii i эстэтыкi да псiхалагiзму. У ёй атрымалi далейшае развiццё некаторыя iдэi культурна-гiстарычнай i бiяграфiчнай школ. Праiснавала псiхалагiчная школа да 20-х гг. ХХ ст., саступiСЮшы месца псiхааналiтычнаму i iнтуiтывiсцкаму накiрункам у лiтаратурнай навуцы i крытыцы.

Псiхалагiчная школа была генетычна звязана з культурна-гiстарычнай. ПэСЮная абмежаванасць культурна-гiстарычнай школы заставiла шукаць новыя шляхi СЮ лiтаратуразнаСЮстве. РЖмкненне СЮлiчваць пры лiтаратуразнаСЮчым аналiзе не толькi СЮплыСЮ "асяроддзя" i iншых знешнiх фактараСЮ, але i спецыфiчныя СЮласцiвасцi мастака, яго творчую iндывiдуальнасць, асаблiвасцi яго псiхiчнага складу, знаходзiла рэальную падтрымку СЮ сувязi са значнымi поспехамi фiзiялогii i псiхалогii СЮ другой палове ХРЖХ ст.

АсноСЮным прадметам вывучэння СЮ прадстаСЮнiкоСЮ псiхалагiчнай школы зтАЩяСЮляСЮся СЮнутраны бок мастацкай творчасцi - матывы душы аСЮтара, што спрыяюць нараджэнню новага твора, а таксама працэсы, што адбываюцца СЮ свядомасцi чытача падчас знаёмства з творам. Псiхалагiчная школа хоць i грунтуецца на агульнай пазiтывiсцкай глебе, але СЮ ёй ёсць шэраг адгалiнаванняСЮ, якiя практычна не звязаны памiж сабой.

Псiхалагiчная школа працягвала iдэi культурна-гiстарычнай школы СЮ плане сувязяСЮ лiтаратуры з матэрыяльным i духоСЮным развiццём грамадства альбо асяроддзя. ПрадстаСЮнiкi псiхалагiчнай школы на першае месца СЮ мастацкай творчасцi ставiлi iндывiдуальны аСЮтарскi пачатак. Мастацкi твор яны трактавалi з пэСЮным субтАЩектывiсцкiм ухiлам, а менавiта як адлюстраванне пераважна СЮнутранага свету пiсьменнiка, яго iндывiдуальных псiхалагiчных уласцiвасцей, узаемнай працы розуму i сэрца. Творчы працэс, паводле канцэпцыi псiхалагiчнай школы, - акт самавыяСЮлення мастака, вызвалення яго ад маральнага цяжару, ад непатрэбных думак i пачуццяСЮ; сакрэты творчасцi схаваны СЮ таямнiцах аСЮтарскага "я", ва СЮсiм складаным iнтэлектуальна-душэСЮным комплексе творцы. Грамадская абумоСЮленасць мастацкай творчасцi была для прадстаСЮнiкоСЮ псiхалагiчнай школы другарадным фактарам. Яны лiчылi, што жыццё СЮплывае на мастака СЮ залежнасцi ад канкрэтных носьбiтаСЮ гэтага СЮплыву.

Роданачальнiкамi псiхалагiчнай школы звычайна называюць В. Вундта i А. Патэбню - сучаснiкаСЮ, якiя самастойна i практычна адначасова распрацавалi важнейшыя канцэпцыi школы.

Нямецкi фiлосаф, псiхолаг i фалькларыст Вiльгельм Вундт (1832-1920) ажыццявiСЮ шырокую эксперыментальную распрацоСЮку праблем псiхалогii. Яго вопыты садзейнiчалi раскрыццю элементарных псiхiчных працэсаСЮ, але не растлумачвалi складаныя праявы псiхiчнага жыцця (мова, мысленне). Вундт сабраСЮ велiзарны матэрыял па гiсторыi мовы, мiфаСЮ i звычаяСЮ, якiя абагульнiСЮ у десяцiтомнай "Псiхалогii народаСЮ" (1900-1920).

Вундт i яго вучнi, аднадумцы, паслядоСЮнiкi (В. Вец, РЖ. Фолькельт, Э. Эльстэр, С. Жырардэн, Э. Бертрам i iнш.) мелi вялiкую схiльнасць да псiхафiзiялагiчнага вытлумачэння зтАЩяСЮ лiтаратуры i мастацтва, а таксама перабольшвалi ролю бiяграфiчных фактараСЮ у эстэтычнай дзейнасцi чалавека. Разам з тым дадзенымi вучонымi грунтоСЮна, на СЮзроСЮнi навукова-пазiтыСЮнага пазнання вывучалася псiхалогiя творчасцi; значнае месца СЮ творчым працэсе адводзiлася iнтуiцыi, падсвядомасцi. Гэта СЮ значнай ступенi паСЮплывала СЮ далейшым на фармiраванне тэорыi псiхааналiзу З. Фрэйда.

Праблемай спалучэння псiхалагiчнага аналiзу з эстэтычным у лiтаратуры i мастацтве займаСЮся французскi крытык Эмiль Энэкен (1858-1888), аСЮтар кнiгi "Вопыт пабудовы навуковай крытыкi". РЖм быСЮ уведзены СЮ навуковы СЮжытак тэрмiн "эстапсiхалогiя", якi абазначаСЮ разнавiднасць мастацкай крытыкi. Апошняя, па Энэкену, павiнна вытлумачваць асаблiвасцi таго альбо iншага твора СЮ адпаведнасцi з вядомымi прынцыпамi эстэтыкi, з асобай аСЮтара, грамадскiм ладам, ва СЮмовах якога складваСЮся твор. У якасцi важнейшай задачы даследчыка лiтаратуры выступае, на думку Энэкена, выяСЮленне асаблiвасцей эмоцый, што вызываюцца творам, яго мастацкiмi сродкамi i структурнымi кампанентамi (мовай, персанажамi, сюжэтам, кампазiцыяй), а таксама вывучэнне СЮласцiвасцей псiхiкi мастака i яе сувязей з грамадствам.

Вельмi шмат зрабiСЮ для распрацоСЮкi псiхалагiчнага метаду СЮ лiтаратуразнаСЮстве нямецкi псiхолаг Р. Мюлер-Фрэйенфельс (1882-?), аСЮтар фундаментальнага даследавання "Псiхалогiя мастацтва" (1923). УплыСЮ узрастаючай папулярнасцi фрэйдызму сказаСЮся на яго СЮяСЮленнях аб мастацкiм творы, якi, на думку Мюлера-Фрэйенфельса, зтАЩява, вельмi блiзкая i роднасная сну. Мюлер-Фрэйенфельс iмкнуСЮся в

Вместе с этим смотрят:

"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)

"Донские рассказы" Михаила Шолохова

"Живопись слова" в японской поэзии

"Слово о полку Игореве" - золотое слово русской литературы

"Университетский роман" в британской литературе